Leiderschap; van alleenheerser tot coach

Leiders zijn er altijd en overal. Thuis, op het werk, in de kerk en in de politiek. De een is allesoverheersend, de ander vooral coachend en een derde weifelend. Welk type leiders zijn er? En wat typeert een goede leider?

Boekenkasten vol zijn er geschreven over leiding geven en goed leiderschap. Er zijn veel meningen en theorieën over goed leiderschap. Door de tijden heen kunnen eigenschappen en stijlen die worden toegeschreven aan een goede manager veranderen. We nemen een duik in de literatuur.

Allereerst de vraag: wat is leiding geven eigenlijk? Jan Kloosterman, Raad van Bestuur van de RMU, omschrijft het in zijn boek ‘Essenties van dienend leiderschap, relationeel leidinggeven voor iedereen’. In zijn ogen is leiding iets wat je geeft, met een duidelijke aanleiding. Om leiding te geven, moet je een roep verstaan en deze willen en kunnen beantwoorden. In veel situaties is leidinggeven nodig of gewenst. Zo kan een passerende medereiziger de leiding nemen als een vrouw onwel wordt op een metrostation. Iemand die het leidinggeven op zich neemt, stelt zich daarmee in dienst om respons te geven op de roep die tot hem of haar is gekomen.

Grofweg worden acht verschillende leiderschapsstijlen onderscheiden.

1. Democratisch: Een democratische leider neemt beslissingen op basis van alle meningen vanuit het team. Iedereen heeft zeggenschap en krijgt de ruimte om mee te denken en tot oplossingen te komen. Dit is een gewaardeerde leiderschapsstijl, omdat veel mensen het gevoel hebben dat hun mening ertoe doet.
2. Autocratisch: Een autocratische leider is het tegenovergestelde van een democratische manager. De chef bepaalt zelf en luistert niet naar ondergeschikten. De leider bepaalt alles eigenstandig en verwacht dat iedereen keurig alle besluiten uitvoert.
3. Laissez-faire: In deze leiderschapsstijl krijgen ondergeschikten volledige autonomie en verantwoordelijkheid. De manager is op papier de hoogste in rang, maar op de werkvloer is daar weinig tot niets van te merken. Dit geeft veel vrijheid aan werknemers, maar kan ook tot onduidelijkheid leiden.
4. Strategisch: Over deze stijl is veel geschreven en er zijn veel kenmerken van te noemen. Grofweg komt het erop neer dat een strategisch leider zorgt voor veiligheid en structuur in een organisatie, maar daarnaast ook groeimogelijkheden probeert te benutten. Hierin wordt verantwoordelijkheid verdeelt over werknemers en worden mensen aangezet om zichzelf voortdurend te blijven ontwikkelen.
5. Transformationeel: Altijd gericht op groei en ontwikkeling. Werknemers hebben misschien wel een vast takenpakket, maar een transformationeel manager zal ze altijd blijven uitdagen en uit de veilige comfortzone willen trekken. De leider moedigt ondergeschikten aan om zich te blijven ontwikkelen en steeds hogere doelen te bereiken.
6. Transactioneel: Leiders belonen hun ondergeschikten precies voor wat zij hebben uitgevoerd. Denk bijvoorbeeld aan bonussen bij bepaalde prestaties. Het is bij dit type leiderschap precies bekend welke doelen moeten worden gehaald en welke beloning daartegenover staat.
7. Coachend: Een leider die niet alleen maar de lijnen uitzet, maar meer vanaf de zijlijn sturing en tips geeft om een optimaal resultaat te bereiken. Deze leiderschapsstijl komt steeds meer voor en stijgt in de populariteit. Goed kunnen coachen en communiceren is een veelgenoemde positieve eigenschap van een goede leider.
8. Bureaucratisch: Een bureaucratisch leider luistert wel naar input van werknemers, maar doet er alleen maar iets mee zolang het binnen de richtlijnen en het beleid van het bedrijf past. Alles wat daarbuiten valt, wordt direct doorverwezen naar de prullenmand. Dit geeft veel duidelijkheid binnen een organisatie, maar kan ook leiden tot een gebrek aan vrijheid en creativiteit.

Zelfsturend
Wat is nu een goede leider? Het korte antwoord is: dat ligt eraan aan wie je het vraagt. De ene werknemer zal een goede manager anders omschrijven dan de ander. In het verleden was het vrij normaal dat een leider zich redelijk autocratisch opstelde. Hij (of zij) nam de besluiten en de rest had die maar op te volgen. Er was respect voor het gezag. Anno 2021 wordt gezag niet meer als een vanzelfsprekendheid gezien. Steeds meer mensen willen inspraak of zelfs invloed op beslissingen die worden genomen. Veel werknemers worden gelukkig van vrijheid en autonomie in het werk. Deze houding van werknemers vraagt om een andere houding van leiders. Stimuleren, coachen en inspireren zijn begrippen die steeds vaker worden gekoppeld aan een goede manager.

Een ontwikkeling die in veel organisaties gaande is, is dat teams groter worden en de manager als coach fungeert. Geen inhoudelijke aansturing meer, maar faciliterend als het gaat om ontwikkeling en ontplooiing. Dit concept wordt met wisselend succes ten uitvoer gebracht. Sommige organisaties gaan nog een stap verder en organiseren ‘zelfsturende’ teams. Weinig hiërarchie en geen leidinggevenden. Het kan een succes worden, maar op veel plekken is toch ook behoefte aan structuur en duidelijkheid, vooral vanuit een manager.

Hobby
Leiders zijn er in allerlei soorten en maten en kunnen grofweg worden ingedeeld in bovengenoemde acht categorieën. Als werknemer valt het niet altijd mee om een goede relatie te krijgen en te onderhouden met de baas. In het boek ‘Zo geef je leiding als je baas het niet doet’ geeft auteur John C. Maxwell een aantal tips aan ondergeschikten hoe een goede band met je leidinggevende op te bouwen. Een eerste tip is om te zoeken naar iets gemeenschappelijks; dit kan zakelijk zijn, maar ook buiten het werk liggen. Misschien kom je erachter dat je dezelfde hobby hebt als je baas, wat kan leiden tot meer interesse in elkaar en elkaars bezigheden. Dergelijke overeenkomsten kunnen leiden tot een betere zakelijke relatie.
Iedereen kan wel een aantal zwakke kanten opnoemen van zijn of haar leidinggevende. Maxwell tipt werknemers om die zwakke kanten van de baas te compenseren. Een chef die vooral met hoofdlijnen bezig is en te weinig oog heeft voor details, heeft behoefte aan ondergeschikten die juist veel oog hebben voor details en hierin ook verantwoordelijkheid durven nemen. Daarnaast is het ook belangrijk om de prioriteiten van je voorman/vrouw te kennen. Weet wat diegene belangrijk vindt en waarom, zodat je bepaalde keuzes beter begrijpt.
Een derde tip van Maxwell in zijn boek is om bij elk probleem dat je aankaart bij je baas ook direct een oplossing te presenteren. Daarmee schuif je de kwestie niet van je af, maar laat je zien ook na te denken hoe dit kan worden opgelost. De Amerikaanse uitvinder Henry Ford zei vaak tegen zijn werknemers: ‘Wijs me niet op fouten, wijs me op oplossingen.’

Stuurloos
Niet elke manager is goed in zijn werk en slaagt erin om succesvol leiding te geven. Wat gebeurt er als de baas geen leiding geeft? Daaraan wijdt de eerdergenoemde auteur Maxwell het eerste hoofdstuk van zijn boek. Volgens Maxwell valt of staat alles met leiderschap. Zonder aanvoerder wordt de boel stuurloos en is een aantal gevolgen onvermijdelijk. De eerste consequentie is dat beslissingen worden uitgesteld. Een goede leider zorgt ervoor dat hijzelf de besluiten vlot kan nemen of dat anderen dit snel doen. Een tweede consequentie van het ontbreken van leiderschap is dat een team het risico loopt dat werknemers hun eigen agenda gaan volgen. Iedereen doet waar hij zelf zin in heeft. Een goede leider is iemand die samenbindt, aldus Maxwell.
Een derde gevolg is dat conflicten groter worden en langer duren. Een goede manager zet alle betrokkenen aan tafel en zorgt ervoor dat de vrede getekend kan worden of er een werkbare situatie ontstaat. Zonder stuurman blijven partijen sneller tegenover elkaar staan.
Ook kan de productie als gevolg van de afwezigheid van een goede leider dalen. Een goede voorman is inspirerend en zorgt ervoor dat anderen zich kunnen ontplooien.
Maxwell is ervan overtuigd dat het succes van een organisatie valt of staat met goede leiders die de visie van het bedrijf overtuigend uitdragen en ervoor zorgen dat ‘alle neuzen dezelfde kant op staan’. Een organisatie met goede managers kan zich in de handen wrijven.