Rechten & plichten rondom coronavirus (werknemers)

Mag de werkgever mij vragen andere werkzaamheden te verrichten?

In tijden van crisis, zoals de coronapandemie, kan een werkgever de medewerkers vragen om andere taken te gaan doen. Dit betreft uiteraard niet het definitief wijzigen van de functie, maar wel het tijdelijk bereid zijn om andere werkzaamheden op te pakken. (zie ook uitspraak Kantonrechter Rotterdam 3 november 2020)

Als goed werknemer ben je verplicht om in te gaan op een redelijk voorstel van je werkgever. Bij de beoordeling of het voorstel redelijk is, spelen alle omstandigheden van het geval mee. Hierbij kun je denken aan de vraag of de nieuwe werkzaamheden dicht bij je oorspronkelijke werk liggen, is er sprake van een overplaatsing naar een andere locatie en toegenomen reisafstand, je eigen gezondheid, etc. Als je weigert om tijdelijk andere werkzaamheden uit te voeren, kunnen daar sancties op staan als het inhouden van loon of ontslag.

Valt het werk weg en is er geen passend alternatief, dan mag je thuisblijven (na overleg met de werkgever). Zolang er sprake is van een arbeidsovereenkomst, is er recht op doorbetaling van het volledige loon. Daarvoor hoeven geen vakantiedagen te worden ingeleverd.

Als je minder uren wordt ingezet
Als er door de coronaomstandigheden minder uren worden gewerkt dan gebruikelijk, ontstaan er min-uren. Het is afhankelijk van de CAO en de omstandigheden of je deze alsnog moet inhalen of niet.  

Minder inzet als oproepkracht
En als je als oproepkracht minder wordt ingezet? Tijdens de eerste zes maanden van de arbeidsovereenkomst mag worden overeengekomen dat er alleen loon wordt betaald over de werkelijk gewerkte uren. Na zes maanden mag dit niet meer. Je kunt dan een beroep doen op loondoorbetaling gebaseerd op het aantal gewerkte uren in de achterliggende drie maanden.

Ik zit in (familie)quarantaine, wat nu?

Als een werknemer (deels) thuis kan werken, dan moet hij thuis zijn werk doen. Is er geen mogelijkheid om thuis te werken, dan komen de dagen dat je niet kan werken in beginsel voor rekening van de werkgever.

Kan ik thuisblijven om voor een zieke te zorgen?

Ja, dat kan als de zieke noodzakelijke verzorging nodig heeft en het gaat om een kind, partner of ouder of iemand die deel uitmaakt van uw huishouden of waarmee je een sociale relatie hebt. In dat laatste geval moet jij de enige zijn die de zorg kan geven. Per kalenderjaar is er recht op verlof ter hoogte van twee maal de arbeidsduur per week. Een werkgever mag het kortdurend zorgverlof alleen weigeren als het bedrijf daardoor ernstig in de problemen komt.

Mag de werkgever vastleggen dat ik het coronavirus heb?

Volgens de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) mag de werkgever dit niet vastleggen. De werkgever mag wel registreren dat je ziek bent, maar niet om welke ziekte het gaat. De werkgever mag ook niet anderen (waaronder collega’s) vertellen dat je met het coronavirus bent besmet.

Kan mijn werkgever mij naar huis sturen als ik ziek ben?

Normaal gesproken mag dat niet. Een werkgever mag de werknemer niet vragen naar zijn gezondheid, of een test afnemen ter controle.

De werkgever kan wel verlangen om redelijke instructies op te volgen. Hij kan ook de bedrijfsarts voor een consult laten oproepen. De bedrijfsarts kan beoordelen of je volledig ziek bent en/of er mogelijkheden om eventueel gedeeltelijk het werk (thuis) te doen.

Mag mijn temperatuur worden opgemeten?

Nee, een werkgever mag niet de temperatuur opnemen en vastleggen. Een werkgever mag een werknemer wel doorsturen naar de bedrijfsarts bij vermoeden van ziekte door het coronavirus.

Mag de werkgever mij verplichten een mondkapje te dragen?

De werkgever kan werknemers op grond van het instructierecht verplichten een mondkapje te dragen, mits het voorschrift redelijk is en er geen (grondrechtelijke) bezwaren van de werknemer zijn. Zie het als een extra (veiligheids)kledingvoorschrift.

Een uitzondering geldt als je vanwege een (zichtbare of onzichtbare) beperking of chronische ziekte niet in staat bent een mondkapje te dragen. Neem hiervoor contact op met de bedrijfsarts.

Voorzorgsmaatregelen tegen corona

Een werkgever is volledig verantwoordelijk voor een veilige plaats waar de werknemers het werk kunnen verrichten. Werknemers zijn vanzelfsprekend gehouden om daarbij de aanbevelingen en instructies van de werkgever na te leven, maar uiteindelijk blijft de werkgever verantwoordelijk. Tot die verantwoordelijkheid hoort ook het nemen van alle voorzorgsmaatregelen die in redelijkheid van de werkgever gevergd kunnen worden om besmetting met en verspreiding van het virus te voorkomen. De voorzorgsmaatregelen zijn afhankelijk van de werksituatie en de omstandigheden. Ze variëren daarom van het geven van hygiëne-instructies tot aan, in het uiterste geval, het sluiten van de werkplek. Ook zal de werkgever maatregelen moeten nemen om het thuiswerken zo veel als mogelijk te bevorderen.

Mag mijn werkgever sancties geven als ik mij niet aan de maatregelen houd?

Als goed werknemer kan er van je worden verwacht dat je de regels naleeft om zo snel als mogelijk weer een werkbare situatie te krijgen. Blijkt in de praktijk dat je de regels met betrekking tot bijvoorbeeld de anderhalve meter afstand, verplichte regels met betrekking tot ontsmetting en dergelijke – bewust - niet nakomt, dan kan de werkgever daar een schriftelijke waarschuwing voor geven. In het uiterste geval kan zelfs het loon stop gezet worden.

Geen 1,5 meter afstand houden

Ook op de werkplek dient de 1,5 meter afstand in acht te worden gehouden. Wanneer dit in de praktijk niet gebeurt, ga dan met de werkgever in overleg. Bespreek dat de huidige situatie niet in overeenstemming is met de richtlijnen van het RIVM. Wanneer er een OR aanwezig is, kun je de OR hierin ook betrekken. Er zal in overleg gezocht moeten worden naar oplossingen, zoals het plaatsen van plexiglas.

Kan mijn werkgever mij verplichten om een zelftest af te nemen?

Juridisch kan de werkgever dit niet van je vragen. Toch zijn er praktijksituaties mogelijk dat de werkgever van je vraagt om in het kader van de zorgplicht mee te werken aan een covid-test. Hierbij kun je denken aan bijvoorbeeld een collega die werkt in de productie, waar je veel mee samenwerkt, die positief is getest. De werkgever wil graag weten wie er nog meer besmet zijn met het virus en vraagt je (via de bedrijfsarts) om jezelf te laten testen. Je bent niet verplicht om hieraan mee te werken. Tegelijkertijd is er dan ook de vraag; waarom zou je als werknemer niet meewerken aan een test? Je weet dan immers zelf ook waar je aan toe bent.

Door de coronamaatregelen haal ik mijn diploma niet op tijd. Moet ik de opleidingskosten terugbetalen?

Strikt genomen zijn de gemaakte afspraken in de studieovereenkomst leidend. Tegelijkertijd, wanneer het door de huidige omstandigheden niet lukt om de studie af te ronden (bijvoorbeeld omdat er geen stage gelopen kan worden of door ziekte van jezelf of van je studiebegeleider), dan is het reëel om rekening te houden met deze bijzondere situatie. Concreet houdt dit in dat je met elkaar in overleg gaat en in de meeste situaties langer de tijd krijgt om je studie af te ronden. 

Vakantie en quarantaine voor eigen rekening?

Bij een vakantie geldt in de huidige coronacrisis het volgende:

• Bij code groen zijn er geen bijzondere veiligheidsrisico’s. 
• De Rijksoverheid raadt het af om naar landen te reizen die code oranje hebben, behalve als het echt noodzakelijk is.
• Bij code rood is het advies ‘Ga niet’.
• Vakantiereizen vallen niet onder noodzakelijke reizen en kunnen om die reden door de overheid alleen afgeraden worden. Gaat u toch op vakantie naar een bestemming waarvoor code oranje geldt, dan is het dringende advies van de rijksoverheid om bij terugkomst in Nederland meteen thuis tien dagen in quarantaine te gaan.

Als je er bewust voor kiest om op vakantie te gaan naar een land met code rood of oranje, wordt je geacht ervan op de hoogte te zijn dat je na terugkeer in quarantaine gaat. Dit houdt in dat je in die periode je werk niet kunt uitvoeren, tenzij je vanuit huis kunt werken. Omdat je dit kunt weten voordat je op vakantie gaat, kan de werkgever stellen dat de periode van quarantaine voor eigen risico komt. De werkgever hoeft dan geen loon te betalen als je het werk in die tijd niet kunt uitvoeren. Kun je thuis werken, dan ligt het anders; als de werkgever je dan niet in staat stelt om het werk vanuit huis te doen, dan kan de werkgever niet volhouden dat de reden dat je niet werkt in jouw risicosfeer ligt.

Mijn vakantie is ingetrokken!

Je werkgever kan, als er heel “gewichtige redenen” zijn, na overleg met jou als werknemer je inmiddels vastgestelde vakantie wijzigen. Wanneer je hierdoor schade lijdt, bijvoorbeeld als je de vakantie moet annuleren, wordt deze schade door de werkgever vergoed. De omstandigheden die als gevolg van de verspreiding van coronavirus zijn opgetreden, zijn gezien hun uitzonderlijke aard voor werkgevers in de zorg wel aan te merken als een gewichtige reden in de zin van de wet.

Tegelijkertijd moet er wel de mogelijkheid zijn om vakantie op te nemen, het is belangrijk dat in deze tijd de balans tussen werk en privé in evenwicht blijft, anders wordt de werkdruk zo hoog, met als gevolg dat de kans bestaat dat werknemers zich massaal ziekmelden met stress en vermoeidheidsklachten.

Bang voor corona. Moet ik naar het werk?

In principe moet je gehoor geven aan een redelijke instructie van je werkgever om naar je werk te komen. Zijn er in jouw situatie speciale redenen van medische aard, vraag dan een preventief consult aan bij de bedrijfsarts. Let op: het feit dat je niet durft te werken, is op zich geen reden om je ziek te melden.

Je mag aan de andere kant van de werkgever verwachten dat deze aan zijn wettelijke verplichting, om zorg te dragen voor een veilige werkomgeving, handen en voeten geeft. Ga in ieder geval bij zorgen met je werkgever in gesprek: allereerst over de vraag of het echt nodig is om naar het werk te komen en vervolgens over de vraag wat de werkgever concreet doet en heeft gedaan om die veilige werkomgeving te creëren.

Thuisblijven voor bescherming van ziek gezinslid

Wanneer je veel (cliënt)contact hebt, dan is het begrijpelijk dat jij je zorgen maakt over de gezondheidssituatie van een kwetsbaar gezinslid. Het is lastig om na te gaan op welke wijze het virus zich verspreidt en of jij diegene bent die dit virus via het werk mee naar huis neemt. Ga in gesprek met de werkgever en bespreek de zorgen. Is er geen mogelijkheid om thuis te werken en zijn er geen aangepaste werkzaamheden mogelijk, dan kun je eventueel (in overleg met je werkgever) vakantiedagen opnemen. Deze vakantiedagen zijn voor eigen rekening, mits de werkgever bereid is om eventueel ook een deel voor zijn rekening te nemen (de werkgever is dit niet verplicht). Een andere optie is het opnemen van onbetaald verlof. Ook dit komt voor eigen rekening.