Waarom het Mattheuseffect juist nu zo gevaarlijk is

“Hoe links is de VVD van Mark Rutte?” Aldus de cover van Elsevier twee weken geleden. Het is inderdaad een tendens: de programma’s van de verschillende partijen worden “linkser”. Traditioneel rechtse partijen, waaronder de VVD, maken economisch gezien een stapje naar links. En waar komt dat vooral op neer? Op een grotere rol voor de overheid in het publieke domein. En terecht!

Dat “linksere denken” komt natuurlijk niet uit de lucht vallen. De samenleving roept om een nieuwe koers. Want de crisis legde pijnlijk de achilleshiel bloot van een staat waarin de overheid zich terug trok en vitale zaken voor een belangrijk deel overliet aan de markt en private partijen: zorg, ziekenhuisbedden, sociale zekerheid, ziektekostenverzekering, farmaceutische industrie, jeugdzorg, met alle gevolgen van dien. En juist in cruciale sectoren als zorg en onderwijs bestond al zoveel onrust: personeelstekorten, werkdruk, onvrede die zeker nu schreeuwt om een oplossing.

Heeft u wel eens van het Mattheuseffect gehoord? In 1968 introduceerde de socioloog Merton dit begrip. Intuïtief voelde hij aan dat zij die al veel hebben, nog meer krijgen en zij die weinig hebben, ontnomen wordt ook dat wat ze hebben. Dit effect, gebaseerd op de woorden uit het evangelie van Mattheus maar verder door hem van iedere geestelijke betekenis ontdaan, wilde hij objectief meetbaar maken. Sindsdien wordt dit effect ook onderzocht in de bestuurskunde en in de economie.

In recent onderzoek blijkt zonneklaar dat gelijke kansen in Nederland, ondanks (grond)wettelijke rechten en mooie verhalen, feitelijk niet bestaan. Een kind van laag opgeleide ouders die woont in een gemeente waar bovengemiddeld veel lager opgeleide mensen wonen en waar het gemiddelde inkomen achterblijft, heeft veel minder kans op het bereiken van goede opleiding, een vaste baan en een stabiel inkomen. Denk ook aan het verschijnsel dat kinderen van lager opgeleide ouders of met een migratieachtergrond vaak een lager schooladvies krijgen in groep 8.

Ik vrees dat de huidige crisis de tweedeling in samenleving zal versterken en dat het zogenaamde Mattheuseffect nog zichtbaarder zal worden. Mensen met een goede opleiding als basis, een goed inkomen en een goed netwerk, krijgen genoeg kansen en zullen die blijven krijgen. Terwijl de kansarmen steeds kansarmer worden en aan zijkant blijven staan. Ik ben bang dat als we niet radicaal gaan investeren in onderwijs en in de collectieve sector, deze tweedeling alleen nog maar groter zal worden. Wereldwijd staan 200 miljoen banen op de tocht. Daarnaast maken techniek en digitalisering veel “oude” beroepen overbodig. Sowieso zal onze arbeidsmarkt na de crisis volledig op z’n kop staan. Dan kan je wel praten over competenties, maar wat nu als je competenties mist? En wat als je scholing niet kunt betalen? Wat als je nou niet beschikt over dat belangrijke netwerk?

Zie daar: plotseling is er 8,5 miljard beschikbaar voor het onderwijs! Prachtig natuurlijk, maar echt nodig is een overheid die niet alleen geld gaat uitgeven om de gevolgen van deze crisis te bestrijden (in dit geval onderwijsachterstanden), maar die daadwerkelijk op de lange termijn durft te investeren in blijvende gelijke kansen en rechten op goed onderwijs (en goede zorg) voor iedereen. En ja, dan kun je er ook niet om heen om zoveel te investeren, dat het beroep van leraar heel aantrekkelijk wordt. Evenals het werken in de zorg.

Meer dan ooit zal het aankomen op de bereikbaarheid en de betaalbaarheid van onderwijs en ontwikkelingsmogelijkheden voor iedereen, ongeacht wie je bent, waar je woont en wat je afkomst is. Soms droom ik er wel eens van: gratis onderwijs voor iedereen! Ik hoop in ieder geval dat de volgende regering volop durft in te zetten op onderwijs en zorg. Het vereist durf en keuzes. Maar als de tweedeling in de samenleving toeneemt, zal dat ten koste gaan van ieders welvaart.

Dit artikel is verschenen als opinie-artikel in het Reformatorisch Dagblad van 11 maart 2021