Sociale duurzaamheid: de houdbaarheid van de arbeidsmarkt

Jan Schreuders is coördinator arbeidsvoorwaardenbeleid en manager dienstverlening bij de RMU. Hij houdt zich bezig met vraagstukken rondom arbeidsmarkt, sociale zekerheid en economie. Daarnaast is hij eindverantwoordelijk voor de juridische dienstverlening van de RMU aan haar leden.

1. Sociale duurzaamheid, het lijkt een modewoord op de arbeidsmarkt. Wat versta jij onder sociale duurzaamheid?

Het woord duurzaamheid wordt vooral gebruikt in relatie tot het milieu. Zeg maar de “houdbaarheid” van onze leefomgeving, zodat die niet alleen versterkt wordt maar ook in gelijke mate ten goede blijft komen aan iedereen. De duurzaamheid heeft in deze context vaak betrekking op ons gedrag. Sociale duurzaamheid ziet niet op het milieu, maar op de houdbaarheid van de arbeidsmarkt en de sociale voorzieningen. Hoe gaan wij met werk om? Hoe verdelen we werk eerlijk over kansrijken en kansarmen? Zien we de relatie tussen werkgever en werknemer als een toevallig verschijnsel, met alle vrijblijvendheid van dien, of zien we die relatie juist - vanuit christelijk-sociaal oogpunt – als een verhouding waarin we, net zoals bij het milieu, geroepen zijn tot rentmeesterschap? Rentmeesterschap gaat in dat geval over je handelen: investeren we in elkaar, of zien we arbeid slechts als een voorbijgaande productiefactor?

2. Aha, dus het gaat over de kwaliteit van banen en het behouden en versterken van werknemers op allerlei manieren doordat er recht wordt gedaan aan arbeidsvoorwaarden die voor iedereen goed zijn?

Dat klopt, maar niet alleen het versterken van de rechten van werknemers. We hebben het hier over een veelheid aan zaken: over wederzijdse loyaliteit, maar ook: hoe investeren we in elkaar? En hoe dragen we, ondernemers en werknemers, op een solidaire wijze bij aan een eerlijke, goed werkende arbeidsmarkt en aan een systeem van sociale zekerheid, zodat de zwakken in onze samenleving ook een eerlijke kans op goed werk hebben en er een solide sociaal vangnet is

3. Dat is interessant, eigenlijk zeg je hiermee dus dat een individuele baan niet op zichzelf staat, maar dat ieder op zijn plaats onderdeel uitmaakt van de arbeidsmarkt als geheel en daar direct of indirect invloed op uitoefent.
Dat brengt me op een ander punt, wat ook alles met dit individuele belang te maken heeft. De laatste jaren leek het wel of mensen veel sneller switchten van baan, denk je dat de coronacrisis hier verandering in gaat brengen?

Ik denk dat veel mensen voorlopig, zolang de crisis duurt, zullen kiezen voor zekerheid en stil blijven zitten. Maar als de crisis voorbij is betwijfel ik of dat zo blijft. Na 2009 zag je dat de crisis snel vergeten was en dat oude gewoontes razendsnel terugkeerden. Evenwel: zekerheid is relatief. Welke banen zijn nu echt toekomstbestendig te noemen? Terugkijkend zijn dat er niet zoveel. Zeker in deze tijd, waarin digitalisering als een storm over ons heen raast, verandert er ontzettend veel.

"Evenwel: zekerheid is relatief. Welke banen zijn nu echt toekomstbestendig te noemen?

We weten dat door de komst van algoritmes en bijvoorbeeld blockchaintechnologie heel wat klassieke banen zullen verdwijnen. Toch weten we ook dat er dan altijd weer nieuwe banen voor terugkomen, ander soort werk. De geschiedenis heeft ons dat laten zien in alle technologische ontwikkelingen. Waar het vooral op aankomt: zijn we in staat om mensen te laten anticiperen op ontwikkelingen? Zijn we in staat om mensen die hun baan verliezen aan te laten sluiten op de nieuwe beroepen? Zijn we in staat om ten aanzien van de mensen die op afstand staan de brug te slaan naar de arbeidsmarkt van morgen?

“Dit is nu juist wat de RMU anders wil zien. Dat we het systeem zo kunnen inrichten, dat een werkgever zonder aarzelen een vast contract kan overleggen. Dat er geen drempels zijn om een duurzame relatie aan te gaan.”

4. Tja, dat klinkt als flexibel zijn en meebewegen met trends. Flexibel zijn klinkt mooi, maar in de praktijk kan het veel onrust geven. Flexcontracten bijvoorbeeld leken een mooie oplossing, maar de afgelopen tijd hebben we zeker de negatieve bijeffecten hiervan kunnen zien zoals stress en baanverlies. Wat adviseer je een sollicitant die in deze periode opnieuw een flexcontract krijgt aangeboden?

Dit is nu juist wat de RMU anders wil zien. Dat we het systeem zo kunnen inrichten, dat een werkgever zonder aarzelen een vast contract kan overleggen. Dat er geen drempels zijn om een duurzame relatie aan te gaan. Want laten we eerlijk zijn: als dat niet verandert, zal ik de sollicitant toch moeten adviseren het flexcontract te ondertekenen, puur omdat hij geen keuze heeft. Kortom: hoe gaan we het systeem zo inrichten, dat werkgevers niet meer het gevoel hebben grote risico’s te nemen wanneer ze iemand in vaste dienst nemen.

5. Omscholen is het nieuwe toverwoord, toch lijkt dit niet voor iedereen haalbare kaart te zijn. Wat zijn goede alternatieven als omscholing te duur of te onbereikbaar is?

Juist om dit probleem aan te pakken, pleit de RMU voor een investeringsfonds voor sociale duurzaamheid. Zodat scholing voor iedereen bereikbaar is.

6. Het lijkt me voor een christelijke werkgever heel pijnlijk om mensen te moeten ontslaan vanwege omzetvermindering. Zou je hen vanuit de Bijbel hierin wat richtlijnen kunnen meegeven?

De pijn is terecht. Voel je geen pijn als werkgever, dan heb je geen relatie gehad. Dan was de werknemer een productiefactor. Gelukkig zijn er veel werkgevers die dat niet zo beleven en voor wie het ontslaan van werknemers het moeilijkste onderdeel van hun ondernemerschap is. Mijn richtlijnen zouden zijn:
1) Wees ten allen tijde eerlijk, voer nooit een verborgen agenda.
2) Realiseer je dat er twee belangen in het spel zijn en laat het streven zijn om aan beide belangen, die van jezelf en die van je werknemer, recht te doen met inachtneming van de wettelijke regels.

7. Hoe kan de RMU bedrijven ondersteunen in het duurzaam inzetbaar laten zijn van hun werknemers?

Dan zeg ik meteen: maak gebruik van onze loopbaancoaches. Die kunnen de werknemers helpen bij het ontdekken van talenten, sterke punten en valkuilen, en daadwerkelijk inzicht verschaffen in de manieren waarop ze goed en gezond inzetbaar blijven. Bovendien kunnen ze door middel van deze coaching ontdekken of het met de huidige baan gaat lukken, of dat ander werk op dit moment geschikter zou zijn.

Jan, hartelijk dank voor het beantwoorden van de vragen. Ik vond het een interessante duik in de wereld van de arbeidsmarkt in coronatijd.