Vaccinatie: rechten & plichten

Er is al veel geschreven over mogelijke vaccinatieplicht in Nederland. Vanuit de overheid is tot nu toe steeds aangegeven dat vaccineren geheel vrijblijvend is. Zolang als er vanuit de overheid geen vaccinatieplicht wordt opgelegd, kan een werkgever die plicht niet op de werkvloer invoeren. De RMU verzet zich dan ook tegen deze vaccinatiedwang.

Volgens de vakorganisatie druist deze vaccinatieplicht in tegen belangrijke grondrechten als het recht op lichamelijke integriteit en gewetensvrijheid. Een werkgever mag vaccinatie wat de RMU betreft nooit verplichten. Daarnaast ziet de RMU dat vaccinatiedwang niet helpt om mensen meer of eerder te overtuigen.

Daarnaast is hier duidelijk sprake van indirecte dwang. Je werkgever verwacht van je dat je alleen op kantoor komt als je gevaccineerd bent. Wat doe je dan als ongevaccineerde werknemer? Niets zeggen en toch naar kantoor gaan? Wat staat je dan te wachten? Welke maatregelen zullen volgen en wat zullen je collega’s zeggen? We vinden dit een uiterst zorgelijke en ongewenste ontwikkeling die kan zorgen voor tweespalt onder collega’s en in de samenleving.

Mocht u op het werk merken dat de werkgever toch aanstuurt op een vaccinatieplicht, neem dan contact met ons op. Zet in ieder geval nergens uw handtekening onder, voordat wij het document gecheckt hebben.

Het is belangrijk dat ook jouw collega’s signalen aan de RMU doorgeven, zodat het indien nodig collectief opgepakt kan worden.

Vraag & antwoord:

• Kan ik verplicht worden tot vaccinatie?

Nee. De wet is helder: op dit moment mag dit gewoon niet. Maar met dit antwoord zijn we er niet helemaal. Een grondrecht heeft niet altijd een onbeperkte werking tussen werkgever en werknemer. Een werknemer die met een beroep op het grondrecht van de lichamelijke integriteit weigerde bloed af te staan ten behoeve van een 0-meting voor een loodtest, werd volgens de rechter terecht ontslagen. Een grondrecht heeft in de eerste plaats werking tegenover de overheid, maar niet tussen burgers onderling. Maar dit gegeven heeft op dit moment geen betekenis voor vaccinatie: die kan de werknemer weigeren. Onder omstandigheden kan het in bepaalde werksituaties, bijvoorbeeld in de zorg, wel zo zijn dat de weigering om te vaccineren consequenties met zich mee kan brengen. Bijvoorbeeld dat bepaalde werkzaamheden niet verricht kunnen worden. Maar deze beslissing zal heel zorgvuldig genomen moeten worden. En zeker als er goede alternatieven zijn voor vaccinatie, zoals veelvuldig en snel testen, gecombineerd met beschermende hygiënemaatregelen, mag een werkgever u niet zomaar van uw eigen werkzaamheden afhalen.

• Komt er een landelijke vaccinatieplicht?

Dat is niet goed denkbaar. Zowel juridisch als ook politiek bestaan grote bezwaren tegen een algemene vaccinatieplicht voor de Nederlandse bevolking. Een verplichte inenting met een vaccin vormt een forse inbreuk op het grondrecht van de onaantastbaarheid van het lichaam, zeker nu de risico’s van een dergelijk vaccin op lange termijn onduidelijk zijn. De regering is daarom terecht zeer terughoudend als het gaat om een algemene verplichting. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen: ook dit grondrecht kan bij een wet worden ingeperkt. Een dergelijke wet is de Wet publieke gezondheid (WPG). Het Coronavirus is op grond van de WPG uitgeroepen tot een zogenaamde infectieziekte klasse A, de categorie van gevaarlijkste ziektes. Deze wet biedt handvatten voor de overheid om eventueel wel verplichtingen in te stellen, onder zeer strikte voorwaarden. Maar daar komt naast de juridische ook de politieke gevoeligheid om de hoek kijken. Vooralsnog is het absoluut helder: er is geen verplichting tot vaccinatie in Nederland.

• Moet ik mijn vaccinatiekeuze kenbaar maken?

Veel werkgevers willen naar de patiënten / cliënten kenbaar maken dat een aanzienlijk percentage van het personeel gevaccineerd is, zodat zij op basis daarvan ‘veilige’ zorg kunnen bieden aan patiënten/cliënten. Uw keuze om wel of niet te vaccineren is privé en u bent niet verplicht om die keuze kenbaar te maken.

• Mag mijn werkgever bijhouden welke werknemers gevaccineerd zijn en welke niet?

Nee. Op grond van de AVG geldt dat het al dan niet gevaccineerd zijn een bijzonder (medisch) persoonsgegeven is. Die mogen niet zomaar bewaard worden en zeker niet zonder de toestemming van de medewerker. Het gaat hier ook om medische gegevens waar een werkgever niet zomaar, zonder objectieve en gelegitimeerde noodzaak, naar mag vragen. Ook mag de werkgever geen medische of gezondheidsvragen stellen om te verifiëren of de werknemer aan bepaalde (gezondheids)vereisten voldoet. Die vragen mogen eventueel wel door een bedrijfsarts gesteld worden. Deze heeft een geheimhoudingsplicht en mag de medische informatie van de werknemer niet zonder toestemming aan de werkgever verstrekken.

• Is een gezonde werkomgeving een terechte reden om mij te laten vaccineren?

De zorgplicht voor een gezonde werkomgeving gaat wel heel ver. Een werkgever moet ook echt maatregelen nemen om gezondheidsrisico’s zoveel mogelijk te beperken. Hoe ver die maatregelen moeten gaan, hangt weer af van de grootte van de kans dat een risico zich voordoet. Dat is dus erg afhankelijk van de situatie. Is er sprake van een groot risico, dan kan het aanbieden van een vaccinatie een passende maatregel zijn. Maar een verplichting is juridisch een stap te ver.

• Mag mijn werkgever een beroep doen op de gezondheid van patiënten?

Ook in deze situatie, hoe lastig ook, kun je nog steeds niet verplicht worden tot vaccinatie, althans niet onder de huidige wetgeving en jurisprudentie. Maar het is wel voorstelbaar dat de werkgever er in slaagt om aan te tonen dat voor het kunnen verrichten van werkzaamheden waarbij nauw contact met de verzorgden en verpleegden vaccinatie erg wenselijk is en dat vaccinatie in dat geval de risico’s op besmetting significant beperkt. Het is denkbaar dat er een zekere druk op de werknemer zal worden gelegd met behulp van objectieve en verifieerbare argumenten. Ook dan blijft de werknemer vrij om te beslissen al dan niet te vaccineren. Maar zou een weigering er toe kunnen leiden dat bepaalde werkzaamheden niet mogen worden uitgeoefend. Tot die maatregel mag een werkgever echter niet zomaar overgaan. Zeker niet als er goede alternatieven voor vaccinatie aanwezig zijn, zoals snel en veelvuldig testen gecombineerd met uitgebreide hygiëne- en beschermingsmaatregelen.

• Kan ik ontslagen worden als ik me niet wil laten vaccineren?

Nee, dat is niet mogelijk. Elke werknemer heeft recht op lichamelijke integriteit en mag zelf de keuze maken om zich wel of niet te laten vaccineren.
Een werkgever mag wel vragen aan de werknemer om zich te laten vaccineren. Aandringen mag niet. Een werknemer moet dat kunnen weigeren.

• Heb ik als niet gevaccineerde recht op loon bij ziekte?

Een werkgever moet bij ziekte het loon doorbetalen, ook al heb je als werknemer (bewust) ervoor gekozen om niet te vaccineren. Bij loondoorbetaling tijdens ziekte mag er geen onderscheid gemaakt worden tussen wel / niet gevaccineerd personeel. In Nederland hebben mensen recht op bescherming van de lichamelijke integriteit en daar hoort de keuzevrijheid voor een vaccinatie bij. Je hoeft zelfs aan de werkgever niet eens uit te leggen waarom je niet gevaccineerd wilt worden. Dat valt onder het recht op privacy.

• En hoe zit het met vakantie?

Het ligt wat anders als je als niet gevaccineerde naar het buitenland op vakantie gaat. Het is van belang om de verschillende kleurcodes van het land waar de reis naartoe is in de gaten te houden, ook gedurende de vakantie. De reisadviezen en kleurcodes kunnen snel veranderen. De rijksoverheid geeft aan dat als je bijv. in coronatijd ervoor kiest om naar het buitenland te reizen, je bewust ervoor kiest dat er een risico is op quarantaineplicht bij terugkomst of testplicht. In dat geval mag de werkgever inderdaad wel loon stopzetten als je niet kunt komen werken wegens quarantaineplicht die van tevoren voorzien was, indien thuiswerken niet mogelijk is. Kun je de quarantaineplicht opheffen of verkorten door een coronatest en weiger je zo’n test, dan blijft de loonstop langer van kracht. Het is wel mogelijk om in gesprek te gaan met de werkgever om afspraken te maken over bijvoorbeeld het opnemen van verlofuren of vakantiedagen voor de duur van de quarantaine.

• Kan ik bij een sollicitatie worden afgewezen omdat ik me niet wil laten vaccineren?

Eigenlijk gaat het hier om de vraag of een werkgever vaccinatie als functie-eis mag aanmerken. Een sollicitant afwijzen puur en alleen omdat deze niet gevaccineerd is, mag niet.

De werkgever maakt dan onderscheid tussen wel en niet-ingeënt personeel en dat onderscheid mag alleen maar gemaakt worden (op grond van de Algemene wet gelijke behandeling) voor zover dit onderscheid objectief gerechtvaardigd is voor een legitiem doel (bijvoorbeeld gezondheid) en het middel (vaccinatie) passend en noodzakelijk is. Een vaccinatieplicht opnemen in een functie-eis is geen legitiem doel en daardoor moeilijk vast te leggen.